Στον πέμπτο τόμο της σειράς, οι «Αρχαιότητες των Αθηνών», που είναι στην πραγματικότητα ένα Παράρτημα και εκδόθηκε προς τιμήν των J. Stuart και Ν. Revett, πέντε καταξιωμένοι αρχιτέκτονες και αρχαιολόγοι-σχεδιαστές (κυρίως ο Ch.R. Cockerell αλλά και οι W. Kinnard, Th.L. Donaldson, W. Jenkins και W. Railton) παρουσιάζουν αντίστοιχα τα μνημεία στον Ακράγαντα, τη Φιγαλεία, την Κέρκυρα, τη Μεσσήνη, τις Μυκήνες, τη Δήλο, τα αρχαία θέατρα (Επιδαύρου, Δωδώνης, Συρακουσών) κ.ά. Όπως και στους υπόλοιπους τόμους της σειράς, για το κάθε μνημείο προηγούνται οι λεπτομερείς επεξηγήσεις, ακολουθούν απόψεις και έπονται όψεις, τομές, κατόψεις, ανόψεις και σχέδια με λεπτομέρειες των αρχιτεκτονικών του μελών.

Ο Βρετανός αρχιτέκτονας και ζωγράφος James Stuart (1713-1788), γιος Σκωτζέζου ναυτικού, άρχισε να ζωγραφίζει από πολύ νεαρή ηλικία και έφηβος ακόμα κέρδισε υποτροφία για την Society of Arts, όπου καλλιέργησε το ταλέντο του τόσο στο ελεύθερο σχέδιο όσο και στη γεωμετρία. Το 1741 τα αδέλφια του τον συνέδραμαν ώστε να πραγματοποιήσει το πολυπόθητο ταξίδι του στη Ρώμη, στην οποία έφτασε διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής με τα πόδια και κερδίζοντας χρήματα με ευκαιριακές εργασίες. Στη Ρώμη συνδέθηκε με τον ζωγράφο Gavin Hamilton και τους αρχιτέκτονες Matthew Brettingham και Nicholas Revett.

O Βρετανός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής Nicholas Revett (1720-804) σπούδαζε ζωγραφική στη Ρώμη (1742) με τον Cavaliere Benefiale όταν γνωρίστηκε με τους προαναφερθέντες. Τον Απρίλιο του 1748 οι τέσσερις καλλιτέχνες περιηγήθηκαν οδοιπορώντας ως τη Νεάπολη και τότε οι Revett και Stuart επεξεργάστηκαν μια ιδέα στην πραγματεία «Προτάσεις για την έκδοση μιας ακριβούς περιγραφής των αρχαιοτήτων των Αθηνών», που έγινε εγχείρημα και υποστηρίχθηκε θερμά από τους αρχαιόφιλους Dilettanti στη Ρώμη, οι οποίοι και χρηματοδότησαν την αποστολή.

Οι Stuart και Revett έφθασαν στην Ελλάδα την άνοιξη του 1751, όπου παρέμειναν περίπου δυόμισι χρόνια αντιμετωπίζοντας πολλά προβλήματα και δυσκολίες, και επέστρεψαν στην Αγγλία το 1755. Εργάστηκαν κυρίως στην Αθήνα και στην περιοχή της Αττικής, αλλά επισκέφτηκαν και την Κόρινθο, τη Θεσσαλονίκη και τους Δελφούς. Ο Revett είχε αναλάβει τις μετρήσεις των μνημείων και ο Stuart τα σχέδιά τους, που όλα ολοκληρώθηκαν επί τόπου, ενώ αποφασισμένοι να τα αποτυπώσουν με μεγάλη πιστότητα έσκαβαν σχεδόν ως τα θεμέλιά τους. «Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που προστέθηκε για να προσδώσει γραφικότητα, ακόμα και οι ανθρώπινες μορφές είναι εκ του φυσικού», σημειώνουν οι ίδιοι στην εισαγωγή.

Ο πρώτος τόμος του έργου με τις αρχαιότητες των Αθηνών καταμετρημένες και σχεδιασμένες από τους ζωγράφους και αρχιτέκτονες James Stuart και Nicholas Revett εκδόθηκε το 1762 και όχι μόνο έτυχε θερμής υποδοχής από το αγγλικό κοινό, αλλά και σηματοδότησε τον ευρωπαϊκό κλασικισμό. Ο Stuart έγινε διάσημος, επονομάστηκε «Αθηναίος» και εκλέχτηκε μέλος και της Royal Society, ενώ ο Revett έμεινε κάπως στην αφάνεια, διέκοψε τη συνεργασία και πούλησε τα δικαιώματά του στον Stuart, ο οποίος στράφηκε κυρίως στην αρχιτεκτονική και έγινε ο δημιουργός των πρώτων ελληνικού κλασικού ρυθμού οικοδομημάτων στην Αγγλία. Πέθανε ξαφνικά, το 1788, ενώ ετοίμαζε την έκδοση του δεύτερου τόμου. Ο Revett συνέχισε τις αρχαιολογικές αποστολές, πάντα ως μέλος των Dilettanti, αλλά κατασκεύασε και οικίες σε κλασικίζοντα ρυθμό. Πέθανε σε ηλικία 84 ετών. Την τετράτομη έκδοση με τις αρχαιότητες της Αθήνας ολοκλήρωσαν μέχρι το 1816 άλλα εξέχοντα μέλη της Εταιρείας των Dilettanti.

Περισσότερα από τριακόσια σχέδια, με απεικονίσεις και αποτυπώσεις, κατόψεις, τομές και λεπτομέρειες αρχαίων μνημείων και αρχιτεκτονικών μελών σε έξοχες χαλκογραφίες –συνοδευόμενα και με επεξηγηματικά κείμενα για τη χρήση του μνημείου, αρχαιολογικές παρατηρήσεις και ταξιδιωτικές εντυπώσεις– εγκαινίασαν τη νέα εποχή, όπου οι λεπτομερείς καταμετρήσεις αντικαθιστούν τη γενική και φαντασιακή πολλές φορές απεικόνιση αρχαίων μνημείων.

Συντάκτης: Ιόλη Βιγγοπούλου

• 

  Προμετωπίδα: Προσωπογραφία του Τζέιμς Στούαρτ (James Stuart).

• 

  Σελίδα τίτλου. Βωμός από την Έφεσο ο οποίος είχε μεταφερθεί στο Βρετανικό Μουσείο.

• 

  Προσωπογραφία του Νίκολας Ρέβετ (Nicholas Revett).

• 

  Σελίδα τίτλου Α΄μέρους. Τετράδραχμο από τον Ακράγαντα, στον εμπροσθότυπο παριστάνεται η Σκύλλα.

• 

  Κατόψεις του Ναού του Δία και του Ναού του Ηρακλή στον Ακράγαντα και χάρτης του αρχαιολογικού χώρου.

• 

  Άτλας από τον Nαό του Δία στον Ακράγαντα και φανταστική εικαστική σύνθεση με αρχαιότητες.

• 

  Κάτοψη του Nαού του Δία στον Ακράγαντα.

• 

  Φανταστική αναπαράσταση της πρόσοψης του Nαού του Δία στον Ακράγαντα. Διακρίνονται, στα αριστερά ο Ναός της Ομόνοιας και στα δεξιά ο Ναός της Αθηνάς.

• 

  Εγκάρσια τομή του Nαού του Δία στον Ακράγαντα.

• 

  Κατά μήκος τομή του Ναού του Δία στον Ακράγαντα.

• 

  Η εξωτερική κιονοστοιχία του Ναού του Δία στον Ακράγαντα. Εικ. 1: Όψη κρηπίδας, βάσης κίονα, κίονα, κιονοκράνων και θριγκού. Εικ. 2: Τομή της κρηπίδας, βάσης κίονα, κίονα και θριγκού. Εικ. 5: Κάτοψη κίονα.

• 

  Η πεσσοστοιχία στον σηκό του Ναού του Δία στον Ακράγαντα. Όψη και τομή πεσσών με τα αγάλματα των Ατλάντων.

• 

  Άποψη των ερειπίων του Ναού του Δία στον Ακράγαντα.

• 

  Όψεις, τομές, κατόψεις αρχιτεκτονικών μελών από τα ερείπια του Ναού του Δία στον Ακράγαντα.

• 

  Η πρόσοψη και η κάτοψη του Ναού του Ηρακλή στον Ακράγαντα. Όψη κιόνων και θριγκού. Τομή γείσου.

• 

  Άποψη της Πνύκας με θέα προς τον Πειραιά. Κάτοψη και τομή του Βήματος των Ομιλητών στην Πνύκα. Κάτοψη του χώρου της Πνύκας.

• 

  Τα Προπύλαια από τα δυτικά. Απεικονίζεται ο Οθωμανός στρατιωτικός διοικητής (Ντισντάρ αγάς) που προσέρχεται μαζί με έναν δερβίση. Στα δεξιά, διακρίνεται Έλληνας που κρατείται στη φυλακή.

• 

  Αγγείο με ερωτιδέα από αθηναϊκό τάφο.

• 

  Εικ. 1, 2, 3, 4: Επιτύμβιες στήλες από την Αθήνα. Εικ. 5: Επιτύμβια λήκυθος.

• 

  Α. Ετρουσκικό ανθέμιο. Β. Αρχαϊκό αθηναϊκό ανθέμιο. C. Ακρωτήριο από ναό στην Αίγινα. D. Ανθέμιο από τον Παρθενώνα.

• 

  Περίτεχνο ανάγλυφο με ανθέμια και λωτούς στο υποτραχήλιο (κάτω από τον εχίνο) στα ιωνικά κιονόκρανα του Ερεχθείου.

• 

  Χάρτης της Πνύκας.

• 

  Θεά από την Πνύκα προς τον Πειραιά.

• 

  Εικ. 1: Το άντρο του Ηρακλή στο όρος Κύνθος στη Δήλο. Εικ. 2 Θραύσμα από το πόδι του αγάλματος του Απόλλωνα το οποίο μεταφέρθηκε στη Βρετανία καθ' υπόδειξη των συγγραφέων του τόμου. Εικ. 3: Κορμός από αρχαίο ανάγλυφο, που επίσης μεταφέρθηκε στη Βρετανία. Εικ.4:, 5, 6: Όψη, τομή και άκρο από καλυπτήρα κεραμίδα που βρέθηκε κοντά στη στοά του Φιλίππου Ε' στη Δήλο. Εικ. 7: Θραύσμα καλυπτήρος κεραμίδας από το ίδιο σημείο. Εικ. 8, 9, 10: Όψη, τομή και κάτοψη από καλυπτήρα κεραμίδα που βρέθηκε επίσης κοντά στη στοά του Φιλίππου Ε' . Εικ. 11: Θραύσμα κυματίου οροφής. Εικ. 12: Τομή δωρικού κίονα. Εικ. 13: Βωμός από τη Δήλο. Εικ. 14 και 15: Κάτοψη και όψη πεσσών που συνιστούσαν σύμπλεγμα κορινθιακών ημικιόνων. Εικ. 16, 17 και 18: Κάτοψη, όψη και τομή του άνω τμήματος ταφικού μνημείου από το νεκροταφείο της Ρήνειας. Εικ. 19: Θραύσμα από τάφο στη Ρήνεια.

• 

  Κιονόκρανο με κεφαλές ταύρων από την Περσέπολη, με βάση σχέδιο του Ρ. Κ. Πόρτερ (R.K. Porter). Νόμισμα με μορφή ταύρου, πιθανώς από την Κιλικία.

• 

  Εικ. 1: Κάτοψη κιονοκράνου με κεφαλές ταύρων από το μνημείο με τους Ταύρους στη Δήλο. Εικ. 2: Όψη (φανταστική αναπαράσταση) τριγλύφου με κεφαλές ταύρων από το μνημείο με τους ταύρους στη Δήλο. Εικ. 3: Πλευρική όψη (φανταστική αναπρασταση) τριγλύφου με κεφαλή ταύρου από το ίδιο μνημείο. Εικ. 4: Όψη τριγλύφου από το ίδιο μνημείο. Εικ. 5: Πλευρική όψη κιονοκράνου από το Μνημείο με τους Ταύρους. Εικ. 6: Φανταστική αναπαράσταση της κιονοστοιχίας του μνημείου με τους Ταύρους στη Δήλο. 7, 8: Όψη και τομή κίονα από την ίδια κιονοστοιχία.

• 

  Αρχαία χάλκινα κράνη κορινθιακού τύπου από την Πάτρα.

• 

  Συγκριτική παράθεση περιστυλίων δωρικών ναών, με θέμα τη διαμόρφωση της γωνιακής τριγλύφου. Α: Από ερείπια ναού κοντά στους Δελφούς, ίσως από τον ναό της Αθηνάς Προναίας. Β: Από ναό στην Ηράκλεια της Μικράς Ασίας. C, D: Από ναούς στην Πριήνη. Ε: Από την Αλικαρνασσό. F: Από τη δωρική Στοά της Αρχαίας Αγοράς στην Αθήνα κατά τον Στιούαρτ (Stuart). G: Από τον Σελινούντα της Σικελίας. Η: Από την Ποσειδωνία. Ι: Από την Κνίδο.

• 

  Ο Ναός του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες από τα βορειοανατολικά, με τον Μεσσηνιακό κόλπο και το όρος Ιθώμη στο βάθος.

• 

  Κάτοψη του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες.

• 

  Η πρόσοψη του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες από τα νότια (φανταστική αναπαράσταση).

• 

  Από τον ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες: Κάτοψη κίονα, κιονόκρανο, θριγκός, τομή και άνοψη του θριγκού.

• 

  Ο θριγκός του περιστυλίου του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες. Εικ. 1: Τομή της μετόπης και του γείσου. Εικ. 2, 3 4: Τομές και όψεις των κεραμίδων και των καλυπτήρων. Εικ. 5: Τομή του γείσου της κρηπίδας. Εικ. 6: Ο διάκοσμος της σίμης.

• 

  Δωρικοί κίονες από τον ναού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες. Εικ. 1: Δωρικό κιονόκρανο από το περιστύλιο. Εικ. 3: Οι δακτύλιοι του κίονα. Εικ. 4: Τομή δωρικού κιονοκράνου. Εικ. 5: Κιονόκρανο του προνάου και του οπισθοδόμου. Εικ. 6: Εικ. 7: Κιονόκρανο της παραστάδαςμε το επιστύλιο του προνάου.

• 

  Κατά μήκος τομή του οπισθόναου και του οπισθοδόμου από τον Ναό του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες.

• 

  Λεπτομέρειες από την ιωνική κιονοστοιχία του Nαού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες.

• 

  Λεπτομέρειες από τον κορινθιακό κίονα του ναού του Επικουρίου Απόλλωνα στις Βάσσες. Εικ. 1: Κρηπίδα κίονα. Εικ. 2:

• 

  Τα φατνώματα του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες.

• 

  Η Αρκαδική Πύλη στην Αρχαία Μεσσήνη. Εικ. 1: Κάτοψη της πύλης. Εικ. 2: Άποψη του εσωτερικού κυκλικού χώρου. Εικ. 3 και 4: Όψη και τομή της κόγχης στον εσωτερικό κυκλικό χώρο. Εικ. 5, 6: Γείσα της κόγχης. Εικ. 7: Κάτοψη πύργου Εικ. 8: Φανταστική αναπαράσταση της εσωτερικής πύλης.

• 

  Όψη, τομή και κατόψεις οχυρωματικού πύργου στην περιοχή της Αργολίδας στον δρόμο προς την Τρίπολη. Τομή του πύργου της Αρκαδικής πύλης της αρχαίας Μεσσήνης, όψεις και κατόψεις δύο άλλων πύργων.

• 

  Η είσοδος στον θολωτό τάφο των Μυκηνών (Θησαυρός του Ατρέα).

• 

  Κάτοψη του νεκρικού θαλάμου του θολωτού τάφου των Μυκηνών. Εικ. 2 Τομή επιστυλίου άνωθεν της πόρτας. Εικ. 3: Κάτοψη, τομές και όψη δεξαμενής στο Τούσκουλο της Ρώμης.

• 

  Τομή του θόλου, του στομίου και μέρους του δρόμου στον Θολωτό Τάφο των Μυκηνών (Θησαυρός του Ατρέα).

• 

  Λεπτομέρειες από την πρόσοψη του Θολωτού Τάφου των Μυκηνών (Θησαυρός του Ατρέα). Εικ. 1: Όψη της κρηπίδας του ημικίονα από πάνω Εικ. 2: Όψη ημικίονα. Εικ. 3: Λεπτομέρεια του διακόσμου της κρηπίδας. Εικ. 4: Θραύσμα πιθανώς προερχόμενο από το κιονόκρανο. Εικ. 5: Μέρος του διακόσμου του ημικίονα. Εικ. 6: Κάτοψη του άνω μέρους του κίονα. Εικ. 7: Θραύσμα από λευκό μάρμαρο. Εικ. 8: Θραύσμα από λευκό μάρμαρο. Εικ. 9: Θραύσμα από πράσινο μάρμαρο. Εικ. 10: Θραύσμα από κόκκινο μάρμαρο.

• 

  Φανταστική αναπαράσταση της εισόδου του Θολωτού τάφου των Μυκηνών (Θησαυρός του Ατρέα).

• 

  Κάτοψη αρχαίου θεάτρου.

• 

  Κάτοψη του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου.

• 

  Εικ. 1: Κάτοψη του διαζώματος του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου. Εικ. 2: Όψη και τομή του διαζώματος και εδράνων πάνω και κάτω από το διάζωμα. Εικ. 3, 4: Όψεις και τομές αρχιτεκτονικών στοιχείων από το θέατρο της Επιδαύρου. Εικ. 5, 6: Όψη και τομή δεξαμενής.

• 

  Κάτοψη και λεπτομέρειες από το αρχαίο θέατρο της Δωδώνης. Εικ. 1: Κάτοψη του θεάτρου. Εικ. 2: Όψη και τομή του κάτω διαζώματος. Τομή της λεπτομέρειας ΑΑ από την όψη. Εικ. 3: Όψη και τομή του άνω διαζώματος. Εικ. 4. Τομή του άνω διαδρόμου.

• 

  Κάτοψη του Αρχαίου Θεάτρου των Συρακουσών.

• 

  Λεπτομέρεις από το αρχαίο θέατρο των Συρακουσών. Εικ. 1: Κάτοψη της κλίμακας που οδηγεί από το διάζωμα στη σφήνα. Εικ. 2: Τομή και όψη της κλίμακας. Εικ. 3: Τομή του βάθρου του διαζώματος, με αναπαράσταση του γείσου.

• 

  Μαρμάρινη επίστεψη επιτύμβιας στήλης από την Αθήνα, που βρισκόταν στην κατοχή του Αυστριακού προξένου Γκρόπιους (Gropius).

• 

  Ακρόκεραμο που που βρισκόταν στην κατοχή του Αυστριακού πρόξενου Γκρόπιους (Gropius) στην Αθήνα. Μαρμάρινα θραύσματα από τους Δελφούς.

• 

  Επίκρανα πεσσών από την Αλικαρνασσό και τη Στρατονίκεια.

• 

  Κιονόκρανα από την Αλικαρνασσό, την Τέω και τον ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα.

• 

  Όψεις, τομές και κατόψεις ταφικών μνημείων από τη νεκρόπολη της Άλινδας (σημερινό Καρπουζλού) στη Μικρά Ασία.

• 

  Άνοψη των φατνωμάτων του Ναού του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα.

• 

  Λεπτομέρεις του κιονοκράνου από τον οπισθόδομο του ναού του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα. Εικ. 1: Όψη του κιονοκράνου. Εικ. 2: Τομή του κιονοκράνου. Εικ. 3:Τομή των δακτυλίων του κιονοκράνου.

• 

  Θριγκός δωρικού ρυθμού από τη βορεια πλευρά του τείχους της Ακρόπολης. Όψη, τομές και άνοψη.

• 

  Συγκριτική απεικόνιση έντασης διαφόρων κιόνων. Εικ. 1: Κίονας από το πρόπυλο των Προπυλαίων. Εικ. 2: Κίονας από τη βόρεια πτέρυγα των Προπυλαίων. Εικ. 3: Κίονας από τον ναό του Ηφαίστου (Θησείο). Εικ. 4: Κίονας από τον Παρθενώνα. Εικ. 5: Κίονας από το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη (Φανάρι του Διογένη).

• 

  Συγκριτική απεικόνιση έντασης διαφόρων κιόνων. Εικ. 1: Κίονας από το βόρειο πρόπυλο του Ερεχθείου. Εικ. 2: Κίονας από το ανατολικο πρόπυλο του Ερεχθείου. Εικ. 3: Κίονας από τον ναό του Ηφαίστου (Θησείο). Εικ. 4: Κίονας από τον Παρθενώνα. Εικ. 5: Κίονας από το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου.

• 

  Κάτοψη του ναού του Καρδακίου στην Παλαιόπολη της Κέρκυρας. Με το γράμμα επισημαίνονται δύο πηγάδια.

• 

  Φανταστική αναπαράσταση της πρόσοψης του ναού του Καρδακίου (Παλαιόπολη Κέρκυρας) που έβλεπε προς τη θάλασσα.

• 

  Λεπτομέρειες της κιονοστοιχίας του ναού του Καρδακίου στην Παλαιόπολη της Κέρκυρας. Εικ. 1: 'Οψη κιονοκράνου και τομή του θριγκού (φανταστική αναπαράσταση με βάση θραύσματα). Εικ. 2: Άνοψη του κιονοκράνου. Εικ. 3: Άνοψη του δακτυλίου της άνω διαμέτρου. Εικ. 4: Σχέδιο του τυμπάνου του ναού. Εικ 5: Λίθος από το τύμπανο του ναού Εικ. 6: Τομή κεράμου της στέγης από οπτή γη.

• 

  Εικ. 1: Τομή κιονοκράνου από τον ναό του Καρδακίου στην Παλαιόπολη της Κέρκυρας, στο ήμισυ του φυσικού μεγέθους. Εικ. 2: Τομή του γείσου της επίστεψης, στο ήμισυ του φυσικού μεγέθους. Εικ. 3: Τομή του εσωτερικού γείσου του θριγκού στο ήμισυ του φυσικού μεγέθους. Εικ. 4 και 5: Όψη και τομή διακοσμητικού στοιχείου. Εικ. 6: Τομή του διακοσμητικού στοιχείου.

• 

  Εικ. 1: Εγκάρσια τομή των ερειπίων ναού του Καρδακίου στην Παλαιόπολη της Κέρκυρας. Εικ. 2: Τομή από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Εικ. 3: Τομή και άνοψη δωρικού κιονοκράνου από κατεστραμμένη εκκλησία στην Κέρκυρα.